روش دنپ (دیمتل-ANP)

همانگونه که در توضیحات روش فرایند تحلیل شبکه (ANP) به آن اشاره شد، این تکنیک قابلیت تحلیل گزینه ها و یا شاخص های درون خوشه ها را به صورت کلی و نسبی دارد، اما جهت ارزیابی روابط بین خوشه ها فقط به نظر مستقیم خبرگان اکتفا می کند که برای این کار بهتر است از تکنیکی تلفیقی استفاده شود. تکنیک DEMATEL (دیمتل) به صورت تخصصی جهت ارائه الگوی روابط علی میان متغیرهای پژوهش مورد استفاده قرار می‌گیرد و شدت ارتباطات را به‌صورت امتیازدهی بررسی می کند. بنابراین در روش DANP (DEMATEL-ANP یا ANP بر پایه DEMATEL)، ساختار شبکه و وزن ابعاد با روش دیمتل تعیین می شود و سپس از ماتریس تأثیر کل روش دیمتل، جهت تشکیل ابرماتریس بدون وزن روش ANP استفاده می شود. نرم افزار تخصصی تکنیک DANP، نرم افزار سوپر دسیژن (Super Decision) می باشد.

آموزش انجام روش DANP

به هنگام انجام پایان نامه ارشد و رساله دکترا و پیاده سازی تکنیک DANP از روش انجام مراحل بر مبنای عملیات ماتریسی استفاده می شود.

شکل ۱ – تفاوت شماتیک رویکرد AHP و ANP

در این مدل بردار W_۲۱ نشان‌دهنده تأثیر هدف پژوهش بر معیارهای اصلی است. به همین ترتیب بردار W_۳۲ نشان‌دهنده تأثیر معیارهای اصلی بر زیر معیارها است. بنابراین مدل تحقیق از یک ارتباط سلسله مراتبی برخوردار می‌باشد. اگر روابط درونی معیارها در نظر گرفته نشود از فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) استفاده می‌شود. اما اگر بین معیارها رابطه متقابل وجود داشته باشد، مدل به صورت شبکه در خواهد آمد. در این صورت از تکنیک ANP یا DANP استفاده خواهد شد.

روش انجام تکنیک دنپ در قالب پنج گام قابل تشریح است. در الگوریتم مورد استفاده از روش انجام مراحل بر مبنای عملیات ماتریسی استفاده شده است.

گام اول: شناسائی معیارهای اصلی

در گام نخست باید معیارهای اصلی تصمیم‌گیری شناسائی شود. برای این منظور از ادبیات پژوهش و مصاحبه‌های تخصصی یا موارد مانند تکنیک طوفان مغزی و گروه اسمی و تکنیک دلفی (نمونه اکسل فرمول نویسی شده تکنیک دلفی (Delphi) و اکسل فرمول نویسی شده تکنیک دلفی فازی (Fuzzy Delphi)) استفاده می‌شود. پس از انتخاب معیارهای اصلی بر اساس هدف اصلی تحقیق، معیارها به صورت زوجی مقایسه و با محاسبه بردار ویژه تعیین اولویت می‌گردد (W21).

گام دوم: شناسائی گزینه‌ها

بر اساس مطالعات انجام شده پیشین و با توجه به شرایط و مقتضیات حوزه مورد مطالعه، روش‌های مختلف اجرای پروژه تدوین می‌شود. این مجموعه از گزینه‌ها بر اساس معیارهای اصلی مطالعه مورد بررسی و مقایسه قرار خواهند گرفت. در نهایت مقایسه زوجی گزینه‌ها بر اساس معیارهای مرتبط، ماتریس W_۳۲ محاسبه خواهد شد.

گام سوم: شناسائی روابط درونی

مزیت تکنیک ANP و DANP به تکنیک AHP در نظر گرفتن روابط درونی میان معیارها است. چنانچه بین معیارها روابط درونی وجود داشته باشد با استفاده از ادبیات پژوهش یا مدل‌های موجود، روابط درونی شناسائی شده و سپس با استفاده از مقایسه‌های زوجی این روابط نیز وارد مدل می‌شود. در تکنیک ANP این گام نیز طی شده و بصورت بردار W_۲۲ در سوپر ماتریس نامتقارن وارد می‌شود. جهت محاسبه روابط درونی میان شاخص ها می توان از تکنیک تلفیقی دیمتل (DEMATEL) نیز استفاده کرد که در نهایت الگوریتم  DANP را تشکیل می دهد.

تکنیک دیمتل دارای دو کارکرد عمده می‌باشد.

۱- در نظرگرفتن ارتباطات متقابل؛ مزیت این روش نسبت به تکنیک تحلیل شبکه ای، روشنی و شفافیت آن در انعکاس ارتباطات متقابل میان مجموع هی وسیعی از اجزاء می باشد. به طوری که متخصصان قادرند با تسلط بیشتری به بیان نظرات خود در رابطه با اثرات (جهت و شدت اثرات) میان عوامل بپردازند. لازم به ذکر است که ماتریس حاصله از تکنیک دیمتل (ماتریس ارتباطات داخلی)، در واقع تشکیل دهنده ی بخشی از سوپرماتریس است به عبارتی، تکنیک دیمتل به طور مستقل عمل نمیکند بلکه به عنوان زیر سیستمی از سیستم بزرگتری چون ANP است.

۲- ساختاردهی به عوامل پیچیده در قالب گروه های علت و معلولی. این مورد یکی از مهمترین کارکردها و یکی از مهم ترین دلایل کاربرد فراوان آن در فرایندهای حل مسئله است. بدین صورت که با تقسیم بندی مجموعه ی وسیعی از عوامل پیچیده در قالب گروه های علت معلولی، تصمیم گیرنده را در شرایط مناسب تری از درک روابط قرار می دهد. این موضوع سبب شناخت بیشتری از جایگاه عوامل و نقشی که در جریان تاثیرگذاری متقابل دارند، می شود.

برای انجام تکنیک دیمتل از چهار مرحله استفاده می شود:

شما عزیزان می توانید جهت پیاده سازی تکنیک دیمتل از اکسل های فرمول نویسی شده تکنیک دیمتل (DEMATEL) و اکسل فرمول نویسی شده تکنیک دیمتل فازی (Fuzzy DEMATEL) استفاده کنید. همچنین جهت آموزش کامل تکنیک دیمتل (DEMATEL) می توانید به محصول پکیج آموزشی تکنیک DEMATEL به همراه آموزش گام به گام با مثال های کاربردی و اکسل های فرمول نویسی شده مراجعه کنید.

۱- تشکیل ماتریس ارتباط مستقیم (M) : زمانیکه از دیگاه چندنفر استفاده می‌شود از میانگین ساده نظرات استفاده می‌شود و M را تشکیل می‌دهیم. جهت تشکیل این ماتریس می توان از پرسشنامه دیمتل (DEMATEL) بهره گرفت.

۲- نرمال کردن ماتریس ارتباط مستقیم: N = K*M

که در این فرمول k به صورت زیر محاسبه می‌شود. ابتدا جمه تمامی سطرها و ستون‌ها محاسبه می‌شود. معکوس بزرگترین عدد سطر و ستون k را تشکیل می‌دهد.

۳- محاسبه ماتریس ارتباط کامل

۴- ایجاد نمودار علی: causal diagram

– جمع عناصر هر سطر (D) برای هر عامل نشانگر میزان تاثیرگذاری آن عامل بر سایر عامل‌های سیستم است. (میزان تاثیر گذاری متغیرها)

– جمع عناصر ستون (R) برای هر عامل نشانگر میزان تاثیرپذری آن عامل از سایر عامل های سیستم است. (میزان تاثیرپذیری متغیرها)

– بنابراین بردار افقی (D + R) که Prominence نامیده می‌شود، میزان تاثیر و تاثر عامل مورد نظر در سیستم است. به عبارت دیگر هرچه مقدار D + R عاملی بیشتر باشد، آن عامل تعامل بیشتری با سایر عوامل سیستم دارد.

– بردار عمودی (D – R) که Relation نامیده می‌شود، قدرت تاثیرگذاری هر عامل را نشان می‌دهد. بطور کلی اگر D – R مثبت باشد، متغیر یک متغیر علی محسوب می‌شود و اگر منفی باشد، معلول محسوب می‌شود.

گام چهارم: تعیین اولویت‌های کلی

برای تعیین اولویت‌های کلی و تبیین روابط بین آن‌ها، ساختار سوپر ماتریس اولیه (ناموزون^[۱]) تشکیل می‌شود. بر مبنای نظریه ساعتی، پس از تشکیل سوپر ماتریس اولیه، گام بعدی تعیین اولویت است. جهت انجام مقایسات زوجی می توان از پرسشنامه فرایند تحلیل شبکه (ANP) بهره گرفت. برای تعیین اولویت از مفهوم نرمال سازی^[۲] و میانگین موزون^[۳] استفاده می‌شود. (ساعتی، ۱۹۸۰) پس از نرمال کردن از مقادیر هر سطر میانگین موزون گرفته خواهد شد. برای نرمال کردن مقادیر بدون استفاده از نرم‌افزار از فرمول زیر استفاده می‌شود:

در این فرمول r_ij درایه نرمال شده متناظر با درایه a_ij در سوپر ماتریس اولیه است. البته لازم به توضیح است نظر به گستردگی مطالعه حاضر برای نرمال کردن از نرم‌افزارهای آماری مربوط استفاده شده است. در نهایت با تشکیل سوپر ماتریس حد^[۱] چنانچه سوپر ماتریس تشکیل شده، کل شبکه را در نظر گرفته باشد، یعنی تمامی گزینه‌ها در سوپر ماتریس لحاظ شده باشند، اولویت زیر معیارها از ستون مربوط به گزینه‌ها در سوپر ماتریس حد نرمالیزه قابل حصول است. اگر سوپر ماتریس فقط بخشی از شبکه که وابستگی متقابل دارند را شامل شود و گزینه‌ها در سوپر ماتریس در نظر گرفته نشوند، محاسبات بعدی برای تعیین اولویت گزینه‌ها الزامی است. (زبردست، ۱۳۸۸: ۸۲)

گام پنجم: آزمون سازگاری

بعد از یکه سازی نظریات و ترجیحات خبرگان مختلف امکان این وجود دارد که یک ماتریس مقایسه‌ای از چندین گزینه و معیار ایجاد نمود. متد AHP از واحد ۱ تا ۹ در جهت وزن گذاری نسبی استفاده می‌کند این وزن گذاری‌ها به عنوان مقدارهای super matrix (سوپر ماتریس) وارد می‌شود. در نتیجه روابط بین هر معیار و گزینه در این ماتریس منعکس می‌شود. در متد AHP تصمیم‌گیرندگان و خبرگانی که نظرات خود را اعلام داشته‌اند باید آزمون سازگاری بر روی آن‌ها انجام گیرد. این آزمون بر اساس نسبت‌های سازگاری^[۱] (C.R) ماتریس مقایسه‌ای انجام می‌گیرد. C.R یک زوج ماتریس مقایسه‌ای برابر است با نسبت درجه سازگاری آن به مقدار تصادفی مربوطه^[۲] (ساعتی ۲۰۰۵)

– محاسبه بردار مجموع وزنی: ماتریس مقایسات زوجی را در بردار ستونی «وزن نسبی» ضرب می‌کنیم. بردار جدیدی را که به این طریق بدست می‌آید، بردار مجموع وزنی^[۳] نامیده می‌شود.

– محاسبه بردار سازگاری: عناصر بردار مجموع وزنی را بر بردار اولویت نسبی تقسیم کرده، بردار حاصل بردار سازگاری نامیده می‌شود.

– بدست آوردن لاندا max: میانگین عناصر بردار سازگاری لاندا max را به دست می‌دهد.

– محاسبه شاخص سازگاری^[۴] (CI): شاخص سازگاری به صورت زیر تعریف می‌شود:

n عبارتست از تعداد گزینه‌های موجود در مسئله

بیشتر مواقع به جای محاسبه لاندا max از روش تقریبی میانگین هندسی استفاده می‌شود.

– پارامتر L مقدار تقریبی لاندا max است.

– بردار AW_i برابر است با حاصل‌ضرب ماتریس مقایسه زوجی معیارها ضربدر بردار ویژه (اولویت‌ها)

– بردار W_i نیز همان بردار ویژه یا بردار اولویت معیارها است.

بنابراین کافیست تا پس از محاسبه AW_i هر یک از درایه‌های این بردار را بر درایه متناظر بردار W_i  تقسیم نموده و سپس مقادیر بدست آمده را جمع نمود. با تقسیم عدد حاصل بر تعداد معیارها (n) مقدار L بدست خواهد آمد.

– محاسبه شاخص تصادفی^[۱]: شاخص تصادفی بودن از جدولی مانند ۱ استخراج می‌شود

جدول ۱ – شاخص تصادفی بودن (RI)؛ منبع: الونسو ولاماتا، ۲۰۰۶ : ۴۴۹

– محاسبه نسبت سازگاری: نسبت سازگاری از تقسیم شاخص سازگاری بر شاخص تصادفی بدست می‌آید.

نسبت سازگاری ۰/۱ یا کمتر سازگاری در مقایسات را بیان می‌کند. (مهرگان، ۱۳۸۳: ۱۷۳-۱۷۰)

CR = CI / RI

همچنین شما عزیزان می توانید با مراجعه به فروشگاه وب سایت، از نحوه ی پیاده سازی نمونه پروپوزال، نمونه فصل سوم پایان نامه، نمونه فصل چهارم پایان نامه و نمونه فصل پنجم پایان نامه به روش دنپ (DANP)، به صورت جامع آشنا شوید.

[۱] Random Index = RI

[۱] Consistency ratios, CR

[۲] to corresponding random value

[۳] Weighted sum Vector=WSV

[۴] Consistency Index = CI

[۱] Limit super matrix

[۱] Unweighted super matrix

[۲] Normalize

[۳] Weighted average