روش سوات (SWOT)

تکنیک SWOT یا سوات، نخستین بار در سال ۱۹۵۰ توسط جورج آلبرت اسمیت و رولند کریستنسن، فارغ‌التحصیلان مدرسه بازرگانی هاروارد معرفی شد. این تکنیک به عنوان یکی از ساده‌ترین و در عین حال کارآمدترین ابزارهای تدوین استراتژی کسب‌وکار، مورد استفاده قرار می گیرد. این ماتریس مخفف چهار ۴ بُعد اصلی که هر کسب ‌وکاری باید برای رشد خود، آن‌ها را تحلیل و ارزیابی است. این ابعاد به صورت نقاط قوت (Strengths)، نقاط ضعف (Weaknesses)، فرصت‌ها (Opportunities) و تهدیدها (Threats) مطرح می باشند. متخصصان می توانند با استفاده از این چهار بعد علاوه بر ارزیابی عملکرد فعلی سازمان، به طور هوشمندانه‌ای بهترین بهره را از فرصت‌های پیش رو برده، تاثیر ضعف‌ها را به حداقل رسانده و از سازمان در برابر تهدیدات مراقبت کنند.

آموزش انجام تحلیل SWOT (سوات)

برنامه ریزی استراتژیک با استفاده از تکنیک SWOT (سوات) به هنگام انجام پایان نامه ارشد و رساله دکترا مستلزم انجام پنج قدم عمده زیر می‌باشد:

شما عزیزان می توانید جهت آموزش کامل پیاده سازی این تکنیک از آموزش صفر تا صد تحلیل SWOT (سوات) به همراه اکسل فرمول نویسی شده و همچنین جهت آشنایی با نحوه فرمول نویسی این تکنیک از نمونه اکسل فرمول نویسی شده تحلیل سوات (SWOT) استفاده کنید.

گام یک: شناسائی عوامل داخلی و خارجی

ابتدا عوامل داخلی و عوامل خارجی شناسائی می‌شود. پس از مشخص شدن تمامی نقاط ضعف و قوت و تهدیدها و فرصت ها، ماتریس ارزیابی عوامل داخلی^[۱] (IFE) ماتریس ارزیابی عوامل خارجی^[۲] (EFE ) تشکیل می‌شود. نقاط ضعف و قوت داخلی در ماتریس IFE و فرصت ها و تهدیدات خارجی در ماتریس EFE تجزیه و تحلیل می‌شوند. پس از مشخص شدن و نمره دهی عوامل درونی و بیرونی، این عوامل در جدول ماتریس استراتژی‌ها قرار می‌گیرند. سپس استراتژی‌های اتخاذ شده با استفاده از ماتریس QSPM نمره دهی شده و اولویت اجرای هر کدام مشخص می‌شود. با استفاده از ادبیات پژوهش و مصاحبه‌های تخصصی مهمترین شاخص‌های هریک از معیارها شناسائی می‌شوند و سپس در قالب نقاط ضعف و قوت دسته‌بندی خواهند شد. به روش مشابه با استفاده از ادبیات پژوهش و مصاحبه‌های تخصصی مهمترین شاخص‌های هریک از عوامل خارجی شناسائی شده و سپس در قالب فرصت‌ها و تهدیدها دسته‌بندی خواهند شد. برای این منظور از ادبیات پژوهش و مصاحبه‌های تخصصی یا موارد مانند تکنیک طوفان مغزی و گروه اسمی تکنیک دلفی (نمونه اکسل فرمول نویسی شده تکنیک دلفی (Delphi) و اکسل فرمول نویسی شده تکنیک دلفی فازی (Fuzzy Delphi)) استفاده می‌شود.

گام دو: محاسبه اوزان عوامل داخلی و خارجی

پس از شناسائی عوامل داخلی و خارجی و دسته‌بندی آنها در قالب نقاط قوت و ضعف و فرصت‌ها و تهدیدها، باید میزان اهمیت هریک از آنها مشخص شود. جهت وزن دهی هرکدام از این عوامل می توانید از الگوریتم های وزن دهی تصمیم گیری چندمعیاره نظیر، فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP یا Analytic Hierarchy Process)، روش تجزیه و تحلیل ارزیابی گام به گام اوزان (SWARA یا Step-Wise Weight Assessment Ratio Analysis)، فرایند تحلیل شبکه (ANP یا Analytic Network Process)، روش دنپ (دیمتل-ANP) و … استفاده کنید.

گام سه: ایجاد ماتریس ارزیابی عوامل داخلی و خارجی

برای تهیه ماتریس ارزیابی عوامل داخلی (IFE) ابتدا نقاط قوت و سپس نقاط ضعف را لیست کرده و به هر عامل یک ضریب وزنی بین صفر (بی‌اهمیت) تا یک (بسیار مهم) اختصاص می‌دهیم. در اینصورت جمع ضرایب وزنی اختصاص داده شده باید مساوی یک باشد.

– به هریک از این عامل‌ها نمره ۱ تا ۴ می دهیم. نمره ۱ بیانگر ضعف اساسی، نمره ۲ ضعف کم، نمره ۳ بیانگر نقطه قوت و نمره ۴ نشان دهنده قوت بسیار بالای عامل می باشد.

امتیاز دهی به معیارهای داخلی و خارجی

– برای تعیین نمره نهایی هرعامل، ضریب هر عامل را در نمره آن ضریب کنیم.

– مجموع نمره های نهایی هرعامل را محاسبه کنیم تا نمره نهایی سازمان مشخص شود.

اگر میانگین آن ها کمتر از ۲/۵ باشد یعنی سازمان از نظر عوامل داخلی دچار ضعف بوده و اگر نمره میانگین

بیشتر از ۲/۵ باشد سازمان دارای قوت می‌باشد.

برای تهیه ماتریس ارزیابی عوامل خارجی (EFE) نیز مانند مانند قبل عمل می‌شود.

گام چهارم: طراحی مدل تحلیلیSWOT

تجزیه و تحلیل ماتریس داخلی و خارجی

برای تجزیه و تحلیل هم زمان عوامل داخلی و خارجی از ماتریس داخلی و خارجی استفاده می‌گردد. این ماتریس برای تعیین موقعیت سازمان به کار می‌رود و برای تشکیل آن باید نمرات حاصل از ماتریس ارزیابی عوامل داخلی و ماتریس ارزیابی عوامل خارجی را در ابعاد عمودی و افقی آن قرار داد تا جایگاه سازمان در بازار مشخص گردد و بتوان استراتژی های مناسبی را برای آن مشخص کرد. این ماتریس منطبق بر ماتریس SWOT است و استراتژی های مناسب برای سازمان را مشخص می‌کند.

 الگوی ارزیابی و انتخاب استراتژی

روش تجزیه و تحلیل SWOT به شکل نظام‌یافته هر یک از عوامل قوت، ضعف، فرصت و تهدید‌ها را که در مرحله قبل شناسایی شده اند مورد تحلیل قرار داده و استراتژی‌های متناسب با موقعیت را منعکس می‌سازد. در مدل SWOT پس از فهرست نمودن هر یک از عوامل قوت، ضعف، فرصت و تهدید که در مرحله قبل شناسایی شده و نوشتن آنها در سلول‌های مربوطه به خود بر حسب ترتیب امتیاز وزن دار از محل تلاقی هر یک از آنها استراتژی‌های مورد نظر حاصل می‌گردد. بنابراین همواره این ماتریس منجر به چهار دسته استراتژی ST، WT، WO و SO می‌شود. در جدول زیر ماتریس تجزیه و تحلیل SWOT نشان داده شده است.

ماتریس تجزیه و تحلیل SWOT

استراتژی‌هایSO: در اجرای استراتژی‌های SO می‌توان با استفاده از نقاط قوت داخلی از فرصت‌های خارجی حداکثر بهره برداری را نمود. هر سازمانی علاقه مند است که همیشه در این موقعیت قرار داشته باشد تا بتواند با بهره گیری از نقاط قوت داخلی از فرصت‌ها و رویدادهای خارجی حداکثر استفاده را بنماید.

استراتژی‌هایWO: هدف از استراتژی‌های WO این است که از مزیت هایی که در فرصت‌ها نهفته است در جهت جبران نقاط ضعف استفاده شود.

استراتژی‌هایWT: هدف در اجرای استراتژی‌های WT کم کردن نقاط قوت و ضعف داخلی و پرهیز از تهدیدات ناشی از محیط خارجی است. در چنین موقعیتی وضعیت نامناسب بوده و در وضع مخاطره آمیز قرار خواهیم‌گرفت و باید سعی کنیم باانحلال، واگذاری، کاهش عملیات، ادغام و سایر روش ها از چنین وضعیتی پرهیز نماییم.

استراتژی‌های‌‌ST: در این نوع استراتژی تلاش می‌گردد تا با استفاده از نقاط قوت داخلی برای جلوگیری از تاثیر منفی تهدیدات خارجی، ساز و کارهایی در پیش گرفته شود و یا تهدیدات را از بین برد.

گام پنجم: ارزیابی استراتژی‌ها

یکی از روش ها و تکنیک‌های ارزیابی، پایش و نظارت برای تحقق استراتژی استفاده از ماتریس برنامه ریزی استراتژیک کمی یا QSPM می‌باشد. در این روش که در بسیاری از پژوهش‌های مربوط به مدیریت و برنامه ریزی استراتژیک مورد استفاده قرار می‌گیرد مشخص می‌گردد که کدامیک از گزینه‌های استراتژیک انتخاب شده امکان پذیر می‌باشد و در واقع این استراتژی‌ها را اولویت‌بندی می‌نماید.

این ماتریس از اطلاعات بدست آمده در مراحل مختلف مدیریت و برنامه‌ریزی استراتژیک و راهبردی استفاده نموده و مانند سایر روش های راهبردی نیازمند قضاوت خوب، خبرگی و آگاهی است. ماتریس QSPM برای ارزیابی امکان پذیری و پایداری راهکارهای پیشنهادی در مواجهه با شرایط محیطی و وضع موجود می‌باشد. در صورتیکه در این ماتریس یک استراتژی می‌توان مواجه با شرایط درونی و بیرونی را نداشته باشد، باید از فهرست استراتژی‌های قابل اولویت‌بندی خارج شود. مراحل تشکیل ماتریس QSPM به شرح زیر است :

در ستون اول ماتریس فهرست عوامل استراتژیک بیرون سازمان شامل کلیه تهدیدها و فرصت‌ها و عوامل استراتژیک درون سازمانی شامل کلیه ضعف‌ها و قوت‌ها آورده می‌شود. این عوامل عیناً از ماتریس های IFE و EFE آورده می‌شود. در ستون دوم امتیاز وزن دار یا موزن هر عامل استراتژیک عیناً از ماتریس IFE و EFE استخراج و درج می‌شود. در ستون‌های بعدی انواع استراتژی هایی که از ماتریس SWOT بدست آمده و شامل استراتژی‌های چهارگانه WO، ST، WT و SO می‌باشد آورده می‌شود. هر یک از ستون های مربوط به انواع استراتژی‌ها به دو زیر ستون تقسیم می‌شود. یکی زیر ستون AS و دیگری زیر ستون TAS. در ستون AS  امتیاز جذابیت داده می‌شود، به این ترتیب که هر عامل استراتژیک را با استراتژی مورد نظر می‌سنجند و به آن امتیاز می‌دهند. در تعیین امتیاز جذابیت باید به این سئوال پاسخ داده شود که آیا این عامل در انتخاب استراتژی مذکور اثر می‌گذارد؟ در صورتی که پاسخ به این سئوال مثبت باشد امتیاز جذابیت باید به صورت خاص و با توجه به جذابیت نسبی هر استراتژی به استراتژی دیگر داده شود.

امتیاز‌های جذابیت به صورت زیر است :

امتیاز ۱ = جذاب نمی باشد.

امتیاز ۲ = تا حدودی جذاب می‌باشد.

امتیاز ۳ = در حد قابل قبول جذاب است.

امتیاز ۴ = جذابیت بالایی دارد.

در صورتی که پاسخ به سئوال فوق الذکر منفی باشد نشان می‌دهد که عامل استراتژیک تاثیری برگزینه استراتژی ندارد. لذا امتیاز جذابیت برای آن استراتژی در ردیف عامل استراتژیک مساوی یک خواهد بود. امتیازات ستون دوم را در امتیاز جذابیت ضرب نموده و امتیاز کل جذابیت در ستون TAS درج شده و نشان دهنده جذابیت نسبی هر یک از عوامل بر استراتژی مورد نظر می‌باشد. جمع امتیازات TAS در ردیف پایین جدول محاسبه می‌شود که این عدد همان امتیاز اولویت استراتژی می‌باشد. به این ترتیب گزینه‌های مختلف استراتژی یک سازمان با مقدار عددی تعیین اولویت شده و با یکدیگر قابل مقایسه خواهد بود. در جدول زیر ماتریس QSPM برای مقایسه هر یک از استراتژی‌های چهارگانه ST ،WT ،SO ،WO آورده شده است. لازم به تذکر است برای هر یک از استراتژی‌های چهارگانه می‌توان سناریوی‌های متعددی نوشت و ماتریس گسترده‌تری را ترسیم کرد.

ماتریسQSPM

جهت آشنایی با شیوه تدوین پرسشنامه در تحلیل SWOT می توانید از پرسشنامه تحلیل SWOT (سوات) به همراه الگوی امتیازدهی استفاده کنید.

همچنین از طریق فایل های زیر می توانید با نحوه استفاده از روش SWOT در طرح های آکادمیک و سازمانی آشنا شوید:

آموزش صفر تا صد تحلیل SWOT (سوات) به همراه اکسل فرمول نویسی شده

نمونه اکسل فرمول نویسی شده تحلیل سوات (SWOT)

نمونه پروپوزال با رویکرد تحلیل SWOT (سوات) و ماتریس QSPM

نمونه فصل سوم تلفیقی SWOT – QSPM و AHP در بیمه

نمونه فصل چهارم تلفیق SWOT و MCDM در صنعت بانکداری

نمونه فصل پنجم SWOT و AHP در بانکداری

[۱] Internal FactOr EvaluatiOn

[۲] External FactOr EvaluatiOn